Wanneer je leerde geloven in het bestaan van de hel en daar in je vroegste jeugd – of later- angst voor ontwikkelde, is het volkomen normaal dat je hier later in je leven nog wel eens last van hebt, of je nou gelooft in het bestaan van de hel of niet.

Hoewel op religie gebaseerde angst ronduit een verschrikking is, bestaat er wel degelijk ´antigif´ tegen. Zo kan het bijvoorbeeld helpen om iets meer te begrijpen over de werking van angst. Daarom eerst wat algemene informatie, omdat de impact van angst kan verminderen of zelfs verdwijnen zodra je de werking ervan doorziet.

Angstnetwerk

Wanneer je opgroeide met (aangeleerde) gedachten over de duivel en de hel, met name wanneer je een sterke verbeelding hebt, heb je in je jeugd onbewust al een uitgebreid ‘angstnetwerk’ aangelegd in je hersenen.

Een angstnetwerk is een reeks associaties die de hersenen bewust en onbewust hebben gemaakt. Als je bijvoorbeeld pijn hebt geleden in het ziekenhuis terwijl er iemand in een witte jas naast je stond, kan je later een onrustig gevoel krijgen wanneer je weer zo’n witte jas ziet. Of wanneer je dezelfde geur ruikt als toen. Het kan zijn dat je je van deze geur bewust was en dat je beseft ‘hé het ruikt hier naar ‘ziekenhuis’ en daardoor voel ik me naar worden’, maar het kan ook zijn dat je onbewuste associaties hebt gemaakt en niet in de gaten hebt waar dat nare, gespannen of angstige gevoel ineens vandaan komt. De witte jas en de geur fungeren als een trigger die de angst (voor pijn) oproept die daar ooit mee samenviel.

Op deze manier kunnen hersenen ook associëren met angst voor de duivel of de hel. De angst lijkt ook daar soms uit het niets te komen, maar is vrijwel altijd het gevolg van een (onbewust) eerder gemaakte associatie, vaak uit de vroege jeugd.

Vooral gevoelige, serieuze kinderen denken veel na over wat ze moeilijk vinden aan het hen aangeleerde geloof en leggen daarmee onbewust een angstnetwerk aan in hun hersenen. Ze associëren steeds meer zaken met de duivel en de hel. Denk bijvoorbeeld aan: vuur, dood, maar ook: gestraft worden, boos kijkende ogen en alleen gelaten worden. Deze zaken kunnen als triggers worden. Het kan zijn dat wanneer een kind op school in de hoek moest zitten, het de nacht daarop een nachtmerrie heeft over de hel.

Angst voor de hel kan ook (opnieuw) ontstaan na een traumatische gebeurtenis, waarbij een nieuw angstnetwerk wordt gemaakt, dat relatief eenvoudig kan versmelten met de reeds bestaande angstnetwerken. Angstige tijden, gebeurtenissen, maar ook ‘angst voor de angst’ kunnen ‘angstnetwerken’ triggeren, ook bij mensen die hier normaal gesproken geen last (meer) van hebben. Angst is heel associatief en instinctief. Het kan dwars door logica heenkomen. Dat kan bij iedereen gebeuren.

Angst is normaal

Je faalt dus niet als je angst voelt. Sterker nog: angst heeft evolutionair gezien een beschermende functie, omdat het ons voorzichtiger maakt.

Niet alleen de dood hoort bij het leven, ook de angst voor de dood hoort erbij. Het is vrij normaal om niet dood te willen gaan. Het besef dat sterven onvermijdelijk is, kan dan ook zorgen voor angst.

We hebben de neiging krampachtig om te gaan met gevoelens die we lastig vinden, zoals angst. We vinden vaak dat we daar zo snel mogelijk vanaf moeten. Maar juist die gedachte kan ons tegenwerken en in een kramp doen schieten.

Oh help, ik ben bang, dat mag niet, ik faal, dit gaat niet goed, ik moet me goed voelen.

Nee, je moet je niet goed voelen. Je mag goed vóelen. Ook als het angst is. Het zijn ´alleen maar´ sensaties in je lichaam naar aanleiding van wat er in je hersenen gebeurt.

Erken je angst, maar geef het geen zeggenschap

Het moeilijke van religieuze angst is dat het zo beladen is. Niet alleen omdat het vaak te maken heeft met (gedachten over) de eeuwigheid, maar ook omdat (ex-)gelovigen dikwijls hebben geleerd om zorgvuldig acht te slaan op wat zij denken.

“Het moeilijke vind ik dat ik geleerd heb om veel waarde te hechten aan de ingevingen die ik heb. Als ik hyperventileerde en bang was dat ik een hartaanval had, dacht ik: is dit God die mij met angst waarschuwt, zodat ik nog net op tijd een ambulance kan bellen of is het de duivel die mij in de greep van angst probeert te krijgen in plaats van te vertrouwen op God? Ik analyseerde mezelf voortdurend en nam elke ingeving serieus. Heel vermoeiend.”

Vrouw (43)

Maar bij angst werkt het juist níet om deze gedachten veel zeggenschap te geven. Je hoeft angst niet weg te stoppen, maar je hoeft het ook niet groter te maken dan het is. Het zijn maar gedachten die je creëert met je angstige hoofd. Ze zijn niet voorspellend en hebben geen bepaalde boodschap. Ook zijn het geen verzoekingen van de duivel. Het zijn ‘gewoon’ uitingen van angst. Dus denken dat je dood gaat, betekent niet dat je DUS komt te overlijden, maar ‘alleen maar’ dat je daar bang voor bent. Wat normaal is.

Bang zijn is een volkomen normale reactie wanneer je (denkt dat je) in een (levens)bedreigende situatie verkeert.

Angstige gedachten kunnen gebaseerd zijn op angst-zaaiende verhalen. Er zijn veel verhalen. Of deze nou binnen een religieuze context een oorsprong hebben of niet, het zijn ‘maar’ verhalen. Ook de verhalen over doodgaan en de hel. Sommige van deze verhalen zijn al heel oud en komen nog uit de tijd dat er nog weinig bekend was over bijvoorbeeld de oorzaak van sommige natuurkundige verschijnselen. En wat je niet begrijpt, kan je angstig maken.

Vanuit angst en onwetendheid zijn eeuwen geleden verhalen ontstaan over bijvoorbeeld een god die door de donder spreekt of met de bliksem straft. Verhalen waarmee de mens probeerde uitdrukking te geven aan en om te gaan met grote levensthema’s zoals lijden, geluk, liefde, onzekerheid, sterfelijkheid, recht en onrecht. De gedachte dat ons na de dood recht zal worden gedaan kan zowel aantrekkelijk als beangstigend zijn.

Toch blijven het verhalen, ook wanneer ze verwijzen naar iets groters. Dat de verhalen bang kunnen maken, wil niet zeggen dat angst voor dit grotere ook terecht is.

Godsbeeld

Of je nou wel of niet verstandelijk gelooft in het bestaan van een straffende god, de duivel of de hel, op het moment dat je met angst wordt geconfronteerd, lijkt dit reëel. Hoe je over de hel hebt leren denken, hangt nauw samen met je godsbeeld. Wanneer ‘voor eeuwig straffen’ of ‘vernietigen’ niet past bij jouw godsbeeld, zal je het bestaan van de hel over het algemeen niet zien als een letterlijke plek. Wanneer je de hel echter ziet als een fysieke plek waar je werkelijk naartoe kunt worden gestuurd, kan de angst een veel grotere rol spelen.

Bij velen wordt de angst minder wanneer zij bedenken dat alles wat ze menen te weten over religie – en dus ook over zaken als de duivel, het laatste oordeel en de hel – hen ooit is aangeleerd door mensen die het zelf ook weer aangeleerd hebben gekregen. Dat geeft ruimte voor de optie dat het misschien (deels) anders is dan je denkt.

Maar er zijn ook mensen bij wie juist deze gedachte angst oproept, omdat zij hebben geleerd dat alles dat het fundament onder hun geloof aan het wankelen brengt, van de duivel komt. Wanneer je te maken hebt met angst –  bijvoorbeeld voor de hel – waaraan met geen mogelijkheid iets lijkt te doen, omdat het wáár lijkt, kan het helpen om je te verdiepen in het godsbeeld dat je hebt ontwikkeld.

Van een godsbeeld kan men namelijk vaak wel geloven dat de wérkelijkheid of God anders is dan de gedáchten over de werkelijkheid. Om meer ruimte te maken voor wat wél waar is of voor Wie God wérkelijk is, kan het helpen om je eigen godsbeeld onder de loep te nemen en te vergelijken met het godsbeeld van andere gelovigen.

Als je niet (meer) gelooft in God, kan het helpen om je eigen gedachten over de werkelijkheid (en wat er momenteel aan de hand is in jou en om je heen) te bespreken met iemand anders en te luisteren naar wat diegene daarover denkt.

Je komt dan niet per definitie tot een beter idee of betere overtuiging, maar het relativeert je eigen ideeën en overtuigingen tot slechts ideeën en overtuigingen. Die niet waar hoeven te zijn, omdat een ander – met net zoveel recht – andere ideeën en overtuigingen heeft. Daardoor kan het besef groeien dat dingen anders zouden kunnen zijn dan je denkt.

Kleine stapjes

Om je open te stellen voor de overtuigingen en het godsbeeld van iemand anders, helpt het wanneer deze ander voor jou veilig voelt. Als je last hebt van angst voor de duivel kan iedereen die iets zegt dat jouw geloofsovertuigingen doet wankelen onder invloed van de duivel lijken. Kies daarom voor mensen die vallen binnen het (geloofs)gebied wat jij ervaart als ‘goed’, want anders wakker je mogelijk alleen maar meer angst aan. Erken je angst, wees zacht voor jezelf, overvraag jezelf niet, maar zorg dat je je angst niet het laatste woord geeft. Ga actief op zoek naar een antigif dat jou helpt.

Onderaan dit artikel volgen enkele suggesties voor antigif die hun werking voor velen inmiddels hebben bewezen. Het kan zijn dat er niets bij staat dat jou aanspreekt. Ga dan vooral zelf op zoek. Praat met anderen (in je eigen kring) over je angst, je hoeft je daar niet voor te schamen. Je kunt ook online op zoek gaan. Er zijn heel veel artikelen, filmpjes en boeken te vinden die mensen ondersteunen in hun angsten.

Vergeet niet dat jouw overtuigingen niet meer zijn dan dat. Wanneer ze veranderen, verandert alleen jouw beleving en/of jouw godsbeeld. Niet de werkelijkheid, niet de waarheid en niet God. Wat is, dat is. Laat je in dit proces gerust bemoedigen door het wezen en de naam van God: IK BEN DIE IK BEN. Vrees niet. Als je overtuigingen je bang maken, mogen ze instorten, ook al voelt dat misschien tijdelijk alsof je wereld instort. Onder jou en in jou zal altijd de dragende kracht zijn van de Levensbron en/of is er altijd het Leven zelf. Je kunt daar niet uit vallen.

Antigif

De ervaring leert dat bij orthodox gelovigen en mensen met een (onbewust) streng of straffend godsbeeld het boek ‘Het vaderhart van God’ door Floyd McClung, een helende uitwerking kan hebben. (Dit is een christelijk boek.)

Datzelfde geldt voor het boek ‘Zonderschuld’ door Mattias Rouw, dat laat zien dat het begrip ‘zonde’ in het vroege christendom nauwelijks gekoppeld was aan het begrip ‘schuld’. Voor velen een verademing! (Dit is een vrijzinnig christelijk boek.)

Een boek dat een godsbeeld schetst dat mogelijk totaal anders is dan je hebt leren kennen, is het boek ‘Een ongewoon gesprek met God’ door Neale Donald Walsch. In dit boek claimt de schrijver dat hij de woorden van God heeft ontvangen. Dit zal sommige gelovigen misschien een brug te ver zijn, maar voor degenen die deze claim bij de schrijver kunnen laten of er sowieso niet zo’n probleem mee hebben, kan dit boek zó verfrissend zijn dat je (straffende) godsbeeld erdoor verandert op een bevrijdende manier. (Dit is een spiritueel boek.)

Let op: de volgende site/dvd kan triggeren! Een dvd die de hel op diverse manieren belicht en alleen daarom al relativerend kan werken, is de dvd ‘Verdoemd‘. < Op deze site is ook een spel te vinden waarmee dit zware onderwerp binnen het gezin of de kerkelijke gemeenschap op een eenvoudige manier tot gespreksonderwerp gemaakt kan worden.

Ook zijn er op internet vele atheïstische filmpjes en artikelen te vinden die het bestaan van de hel en de duivel ontkrachten.

Door een boek te lezen of een film te bekijken en je open te stellen voor de gedachtewereld van de maker, kan je eigen gedachtegoed worden verruimd. Je bepaalt uiteindelijk zelf of je je oorspronkelijke aannames aanpast of dat je het boek of de film voor kennisgeving aanneemt en aan de kant schuift. Alleen al het nadrukkelijk stilstaan bij het feit dat je met andere inzichten en ervaringen tot andere conclusies kunt komen, kan een relativerende en daarmee bevrijdende werking hebben.

Verdiep je dus in andere visies. En nogmaals: kies bij sterke angst dan vooral voor schrijvers en filmmakers die je niet als ‘dwaalleraar’ of ‘godslasterlijk’ beschouwt. Zoek artikelen, boeken en filmpjes zo ver mogelijk van ‘huis’, maar wel binnen het gebied waar je je veilig voelt.

Steungroep

Lijkt het je fijn om met anderen te praten over op religie gebaseerde angst? Dat kan! Op Facebook is een verborgen (d.w.z. alleen zichtbaar voor leden) groep waarin ruim 300 mensen met elkaar in gesprek zijn over (het loslaten van) aangeleerde religieuze denkbeelden. Onder hen zijn zowel gelovigen als niet meer gelovigen. Regelmatig komt daar het onderwerp religieuze angst ter sprake. Doel van de groep is elkaar steunen bij het loslaten van wat niet meer bij je past, het vinden van je eigen weg en het delen van onze ervaringen. De groep is steunend voor zowel gelovigen als ex-gelovigen. Ook worden binnen deze groep regelmatig ontmoetingen en andere initiatieven georganiseerd en ontstaan er vriendschappen.

Wil je lid worden? Stuur een berichtje via de contactpagina waarin je kort vertelt

  • Wie je bent (je mag lid worden met een schuilnaam)
  • In welke kerkelijke groepering je bent opgegroeid
  • Hoe je daar nu tegenaan kijkt
  • Bij welke groepering je – indien van toepassing -momenteel aangesloten bent of je thuis bij voelt
  • Waarom je lid wilt worden van de steungroep.

Vergeet niet:

Angstige gedachten zijn ‘maar’ angstige gedachten. Het zijn ‘maar’ verhalen die anderen je hebben verteld of die je jezelf vertelt. Zelfs al zie je iets (in je nachtmerries) levendig voor je, dan betekent dit niet dat het ook bestaat. Angstige hersenen creëren angstige beelden en sferen. Dat is alles. Het is dus niet de stem van je geweten, de duivel of de Heilige Geest. Ook is het geen boodschap van een hogere macht. Het zijn ‘gewoon’ je angstige hersenen.

Angst kost veel energie. Neem dus extra rust, probeer af te wisselen tussen zorgen voor (ontspannende) afleiding en je angstige zelf serieus nemen en (laten) kalmeren. Kortom: wees lief voor jezelf wanneer je last hebt van angst.